DIGITALE BIBLIOTHEEK

VOPEL - SPHAERA ASTRONOMICA

Titel: Sphaera astronomica
Auteur: Vopel, Casper (Valvassore, Giovanni Andrea di)
Jaar: 1536

Valvassore (1558); Nova et integra universalisque orbis; via Harvard University (USA)

Deze reproducties vallen onder auteurs- en/of eigendoms recht, lees de eventuele gebruiksvoorwaarden op de site van rechthebbende.

---

Casper Vopel is geboren is Medebach in 1511 (D) en overleden te Keulen in 1561 (D). Vopel was astronoom, cartograaf en instrumenten maker. Enkele van zijn globes en globegores zijn bewaard gebleven, maar van zijn kaarten is alles verloren gegaan. Voor Vopel's werk zijn we daarom helaas afhankelijk van kopieën gemaakt door derden. Van de globe bestaat onder meer een anonieme set globegores welke in 2008 door Sotheby's te Londen geveild is. Deze set gores staat niet meer online bij dit veilinghuis en de reproductie op deze pagina is een eigen digitale restauratie van een illustratie uit een studie van Elly Dekker in 2010. Van het verloren gegane kaartmateriaal van Vopel maken we hier gebruik van een kopie van Giovanni Andrea di Valvassore.

De Sphaere astronomia is een anonieme kopie naar een origineel van Vopel's globe. Het bevat alle sterrenbeelden welke Claudius Ptolemaeus noemt. Maar op de globe zijn ook voor het eerst een tweetal asterismen uit Ptolemaeus' Almagest weergegeven als sterrenbeeld, De eerste is Berenices Crinis tegenwoordig bekend als Coma Berenice (Hoofdhaar van Berenice) en de ander Antinoüs. Beide sterrenbeelden werden sindsdien door andere cartografen overgenomen, zoals door Gerardus Mercator op een globe uit 1551. Verder onder andere in het boek Theatrum mundi, et temporis van Giovanni Paolo Gallucci uit 1588. Hierin worden het Hoofdhaar van Berenice en Antinoüs voor het eerst in druk op een sterrenkaart afgebeeld. Johannes Kepler geeft in 1602 Tycho's Brahe's Astronomiae instauratae progymnasmata uit, waarin Antinoüs ook als volwaardig sterrenbeeld genoemd wordt. Nadat Johannes Bayer het asterisme als sterrenbeeld opneemt in zijn Uranometria uit 1603, wordt het ook echt populair bij andere cartografen; hij noemt het echter Ganymedis raptrix. Antinoüs maakte deel uit van het sterrenbeeld Aquila (Arend) en het asterisme werd bij de oude Grieken Ganymedes genoemd. Ptolemaeus heeft deze hernoemd tot Antinoüs, naar de in Nijl verdronken vrijer en vriend van Keizer Publius Aelius Traianus Hadrianus Augustus. Antinoüs heeft tot in de tweede helft van de 19e eeuw op de sterrenkaarten gestaan, maar het raakte in die fase geleidelijk in onbruik, ook als asterisme. Alleen het Hoofdhaar van Berenice is in 1922 door de Internationale Astronomische Unie (IAU) officieel geaccepteerd als sterrenbeeld.

Op de globe worden de sterren genummerd in dezelfde volgorde als de Almagest. Volgens de al vermelde studie van Dekker is voor de sterrenkaarten gebruik gemaakt van de kaarten van Albrecht Dürer. Er bestaat namelijk een grote gelijkenis in de iconen waarmee de sterrenbeelden uitgebeeld worden.
Ook de door Valvassore gekopieerde wereldkaart van Vopel tonen de nieuwe sterrenbeelden. Deze wereldkaart Nova et integra universalisque orbis laat in de projectie gebruikt door Ptolemaeus de destijds bekende wereld zien met een tweetal hemisferen van de sterrenhemel voor het noorden en het zuiden in beide onderhoeken. Op de kaart van de noordelijke sterrenhemel worden Antinoüs en het Hoofdhaar van Berenice afgebeeld.
Op de kaarten en globes worden de sterren weergegeven in 6 grootte klassen of magnitudes.

GLOBE EN KAARTEN

Klik op de afbeelding naar keuze voor een groter formaat.

Globe van 1536

Valvassore 1558
Noordelijke hemisfeer	Zuidelijke hemisfeer
Detailkaarten uit de wereldkaart