HEILIGENKALENDER

Wat is over onze legendarische Sinterklaas bekend? Vrijwel niets. Onze goedheiligman is goed opgetuigd met legenden. Bekend is dat hij omstreeks 270 geboren is in Myra (Klein Azië) en dat hij rond zijn 30e bisschop aldaar geworden is. Voorst nam hij deel aan een concilie te Nicea dat de christelijke geloofsbelijdenis opstelde en kalenderhervormingen doorvoerde. Waarschijnlijk is hij tussen 340-350 gestorven.
Nicolaas is beschermheilige van de zeevarenden. Elke havenstad heeft wel een Nicolaaskerk. Dit is gekomen doordat hij een opgetuigd zeilschip in nood op de Middellandse zee van de ondergang gered zou hebben. De legende zegt dat hij uit niets zou zijn gekomen en de zeilen hoog in de masten zou hebben gestreken. In Bary zouden zijn relieken berusten en zijn gebeente zou nog steeds enig water druppelen. Om aan behoefte te voldoen wordt dit water aangelengd en verkocht. Er wordt geneeskracht aan toe geschreven. Op 8 mei, de aankomstdatum van zijn schip met het stoffelijk overschot in Bary, wordt tegenwoordig een beeld van hem naar de haven gedragen, zodat hij de zee en de zeevarenden kan wijden. Dit zijn de feiten.

Nu de folklore: Nicolaas is in verschillende gedaanten, een werelds feest. In de Lage Landen vooral rond 5/6 december, maar ook de kerstman draagt zijn naam.
Hoe Nicolaas een kindervriend werd is een ander verhaal. Onze goedheiligman ontdekte dat drie onschuldige officieren ter dood veroordeeld werden. Hij vertoonde zich als visioen bij keizer Constantijn en beval hun vrijlating. Alzo geschiede. Op iconen wordt Nicolaas vergezeld van drie knaapjes in een toren. Wij als westerlingen begrepen daar niets van en maakten daar drie kinderen van die door een boze man waren gepekeld en door Sint weer tot leven gewekt. Sedert dien, ergens in de 13e eeuw, is onze Sinterklaas een kindervriend. Om de kerstening te bevorderen gaf de Kerk hem ook nog een schimmel mee, gelijk Wodan. De pieten zijn geïntroduceerd als demonen, ter vervanging van het dodenlegioen waarmee Wodan op jacht is op wolf Fenrir. 
Het strooien van snoepgoed zou zijn oorsprong kunnen hebben, doordat Nicolaas aan een arme man die drie huwbare dochters had, maar zonder bruidsschat zat, aan geld hielp. Drie weken achtereen liet Nicolaas de collecte opbrengst van zijn bisdom bij deze man door een raampje in z'n woning zakken. Nicolaas wordt daarom vaak met drie geldbeurzen afgebeeld.
In de theorie van de gekerstende Germaanse Oppergod Wodan als Sint Nicolaas maken we een sprongetje naar het oude Germaanse Joelfeest. In dat Joelfeest staat Wodan centraal. Deze stoere God wordt gesierd met een zware wilde baard en een grote hoed met een flinke rand en een ruime mantel over zijn brede schouders. Zijn kennis en wijsheid is onbeperkt en daarvoor had hij één oog moeten opofferen. Wodan heeft ook altijd een speer in zijn handen, wat hij nodig heeft voor de jacht.
Op onstuimige decembernachten raast Wodan met zijn achtbenige schimmel Sleipnir over de wolken, voortgestuwd door de stormachtige winden. Met deze stormwinden kraken de binten, deuren klapperen en buldert de wind door de schoorsteen, wakkert daardoor het vuur van de open haard aan en brengt daarmee licht en warmte.
Dierbare Germaanse krijgers, die op het slagveld zijn overleden en door de dood hun zwarte uiterlijk hebben gekregen volgen Wodan op zijn jacht naar wolf Fenrir. Deze heeft het op de zon gemunt. Lukt het Fenrir de zon te verslinden dan zal eeuwige duisternis over de aarde neerdalen. Maar Wodan verjaagt de wolf en is daarmee de redder van het licht, en het begin van het Joelfeest. In de chronologie van deze gebeurtenissen: de dagen worden aanvankelijk alleen maar korter, maar na de zonnewende wordt de daglichtperiode weer steeds langer.
Sint Nicolaas heeft een groot deel van Wodan's rol overgenomen: Hij heeft een baard, is wijs en weet alles van iedereen; rammelt en klopt aan deze of gene deur; rijdt op een schimmel; heeft altijd een staf in zijn handen en ook zijn toga zit ruim.

De heidense Germanen lieten zich niet zomaar overhalen tot het christendom. Domweg de heidenfeesten uitbannen ging niet. Kerstening was een betere uitkomst van deze gebruiken. Zo werd het Joelfeest Kerstmis en werd Wodan vervangen door St. Nicolaas. Deze heilige uit de 3e/4e eeuw en afkomstig uit Myra wordt in ons land voor het eerst in de 12e/13e eeuw in het bisdom Utrecht vereerd. Maar de oudste vereringen van St. Nicolaas stammen al uit de 9e eeuw, waar het feest gevierd werd met de jongste kinderen op Duitse kloosterscholen.
In de 16e eeuw zou de Kerk echter weer getracht hebben het Sinterklaasfeest de kop in te drukken, omdat het een 'verbasterde' verering zou zijn van het heidense Wodan. Een andere verklaring is de opkomst van de Protestantse Kerk, welke niets moest hebben van de gebruiken uit de Katholieke Kerk. Onze Sinterklaas werd daarbij, ontdaan van alle christelijke gebruiken, omgevormd tot de fantasieloze Kerstman. Alleen in de Lage Landen is het niet gelukt om St. Nicolaas in de ban te doen ten gunste kan de Kerstman. Het kinderfeest heeft de woelige tijden rond de reformatie kunnen doorstaan omdat ook de protestant gezinden de tradities rond Sinterklaas niet konden/wilden loslaten.
Maar de viering van Sinterklaas wordt ook in sommige regio's bij onze oosterburen in Duitsland nog in ere gehouden, bijvoorbeeld het "Niklassingen". Vooral in de Noordduitse stad Bremen. Daar gaan op 6 december groepen kinderen verkleed en met een stok langs de deur; het is in essentie vergelijkbaar met Sint Maarten in ons land. Na het zingen van het onderstaande lied krijgen de kinderen dan een appel, sinaasappel, een koek, snoep of iets van dien aard. Het lied (in Nedersaksisch dialect) gaat als volgt:

Nikolaus, de gode Mann,
Kloppt an alle Dören an,
Kleine Kinner schenkt er wat,
Grote Kinner steckt er in Sack,
Halli, Halli, Hallo,
So geit's no Bremen to.

Onduidelijk is waarom de Goedheiligman tegenwoordig uit Madrid komt. De relatie met de aankomst per boot is eenvoudiger te verklaren als beschermheilige van de zeevaart.

Vergelijking Sint Nicolaas en Wodan

Wodan	St. Nicolaas
Rijdt op schimmel.	Rijdt op schimmel.
Rijdt op de wolken.	Rijdt op de daken.
Draagt mantel.	Draagt mantel.
Draagt hoed.	Draagt mijter.
Draagt speer.	Draagt staf.
Volgelingen: omgekomen krijgers met zwart gelaat.	Volgelingen: zwarte pieten.
Geschenken in de vorm van: licht, warmte en vruchtbaarheid.	Geeft geschenken.
Geschenk door schoorsteen: aanwakkerend haardvuur door wind.	Geschenken komen door de schoorsteen.
Hoofdfeest van Wodan (25 dec/6 jan).	Hoofdfeest op 6 dec. (Santa Claus rond kerstmis).
Gaf het runnen alfabet.	Geeft (chocolade/banket) letters.
Alwetend.	Het grote boek van Sint.
Beschermheer van schoenlappers.	Schoen wordt opgezet.
Noten zijn als vruchtbaarheidsbeginsel dragers van levenskiemen.	Strooien van pepernoten.