DIGITALE BIBLIOTHEEK
PLANCIUS - ORBIS TERRARUM
Titel: Orbis terrarum typus de integro multis in locis emendatus
Auteur: Plancius, Petrus
Uitgever / Plaats van uitgave / Jaar: Cornelis Claesz / Amsterdam / 1594
Orbis terrarum typus de integro multis in locis emendatus; via Brown University (USA)
Zie ook: Plancius 1612
De reproducties op deze pagina zijn geplaatst onder licentie. Bekijk de eventuele Creative Commons gebruiksvoorwaarden op de site van de rechthebbende.
Petrus Plancius (Peter Platevloet) is in 1552 in het Vlaamse Dranouter geboren in is overleden te Amsterdam op 15 mei 1522. Gedurende zijn werkzame leven was Plancius o.a. predikant, cartograaf, geograaf, astronoom en bewindhebber van de VOC. We zullen het nooit te weten komen, maar misschien was de ophanden zijnde eerste Nederlandse tocht naar de Oost (Eerste Schipvaart) gedurende 1596-1597 voor Plancius de aanleiding om op zijn wereldkaart van 1594 een tweetal hemisferen van de sterrenhemel te plaatsen. Op zijn vroegere wereldkaarten kwamen deze nog niet voor. Op de hemisfeer van de zuidelijke sterrenhemel geeft hij daarop een aantal nieuwe sterrenbeelden aan. Deze nieuwe sterrenbeelden zijn voornamelijk gevormd uit sterren die Ptolemeus wel in zijn catalogus noemt, maar die niet gedekt zijn door figuren van de klassieke sterrenbeelden. Opgemerkt moet worden dat er diverse verschillende lezingen bestaan over het voorkomen van de eerste reeks nieuwe sterrenbeelden op het werk van Plancius.
Opvallend is dat de Portugezen, die toen al ongeveer een eeuw met de Oost handel dreven, nooit enige aandacht aan geschonken hebben aan de zuidelijke sterrenhemel ten behoeve van navigatie. In elk geval hebben Pieter de Keyser en Frederik de Houtman opdracht gekregen van Plancius om tijdens de Tweede Schipvaart naar de Oost (1598-1602) sterren op te meten die niet zichtbaar waren vanuit Europa. Vooral De Keyser heeft zich hier in eerste instantie mee belast. De Keyser heeft deze tocht niet overleefd en overleed in de Oost. De Houtman heeft een groot deel van zijn tweede reis gevangen gezeten en was tijdens zijn gevangenschap in staat om De Keyser's positie bepalingen van sterren voort te zetten. Bij terugkomst in Nederland in 1602 werden de scheepsjournalen via Joost de Hondt (Jodocus Hondius) aan Plancius overhandigd, maar kwamen de opgemeten sterrenposities terecht bij Willem Blaeu.
KAARTEN
Detail van de noordelijke hemelhemisfeer
Detail van de zuidelijke hemelhemisfeer
Nieuwe sterrenbeelden die op deze wereldkaart zijn geïntroduceerd zijn: Duif, Polophilax (Hoeder van de pool), Zuiderdriehoek, Zuiderkruis. Het Zuiderkruis staat echter op de verkeerde plaats ingetekend. Op de globes van Blaeu uit 1603 we het Zuiderkuis voor het eerst als afsplitsing van Centaurus. Polophilax is als enigste van de vier ook benoemd, maar staat evenwel op de verkeerde plaats ingetekend, net als de Zuiderdriehoek. Polophilax is later ook hernoemd als Indus (Indiaan).