STERRENHEMEL

JUNI

In vier sterrenkaarten wordt de sterrenhemel voor juni getoond, telkens voor de vier windstreken. Strikt genomen zijn de kaarten geldig voor de 1ste van de maand om 23 uur of rond de 15e omstreeks 22 uur. Bij de kaarten staat een beschrijving van de voornaamste sterrenbeelden en bijzonderheden welke doorgaans al met het blote oog of kleine verrekijker te zien zijn. Onder de sterrenkaarten staan afbeeldingen zoals de nevels, sterrenhopen of dubbelsterren zich in verrekijkers of kleine telescopen laten zien. Afhankelijk van het gebruikte instrument, het weer, het zicht en de mate van lichtvervuiling in of nabij stad en dorp zullen meer of minder details zichtbaar zijn. Meer informatie en tips om de sterrenbeelden te leren kennen vindt u <hier>.

Noord

Veranderlijke en dubbelster Delta Cephei.	Mizar (M) en Alcor (A) : De nabije begeleider van Mizar is alleen zichtbaar vanaf kleine telescopen.

Juni en juli is de periode van de 'lichte nachten'. Vooral in het noorden wordt het niet geheel donker, het is een zwakke schemer van de middernachtzon op de noordpool.
Het meest markante sterrenbeeld aan de noordelijk sterrenhemel is de Grote Beer. Het is in elk geval een van de bekendste sterrenbeelden en in juni staat de steelpan hoog in het (noord)westen. De meeste sterren van het steelpannetje behoren tot de zogeheten Ursa Major (=Grote Beer) zwerm. Dit valt het best te vergelijken met een open sterrenhoop. Tot deze zwerm behoren nog enkele andere sterren in andere sterrenbeelden en dat maakt dat de helderste sterren van Grote Beer tot de meest nabije open sterrenhoop behoren en gelegen is op een afstand van rond de 100 lichtjaar.
In de knik van het steeltje staat de ster Mizar. Met een verrekijker is goed te zien dat Mizar een dubbelster is. Vlak daarbij staat Alcor. In heldere nachten en in een donkere omgeving is Alcor ook met het blote oog zichtbaar. Een kleine telescoop laat zien dat er vlak bij Mizar nog een klein sterretje staat; Mizar A is de hoofdster en Mizar B de begeleider. Zowel Alcor als Mizar B draaien rond Mizar. Alcor doet er ongeveer 800.000 jaar over en Mizar B ongeveer 10.000 jaar. Nauwkeurig onderzoek toont aan dat de baan van Mizar B kleine schommelingen vertoont, wat toegeschreven wordt aan een onzichtbare begeleider die rond Mizar B draait. Alle beschreven sterren zijn ook nog eens spectroscopische dubbelsterren, wat inhoud dat het gehele systeem uit 7 sterren sterren bestaat. Het gehele complex staat op 78 lichtjaar tot de aarde.
Als we denkbeeldig de lijn van de buitenste twee heldere sterren van de Grote Beer ongeveer 4,5 keer verlengen dan komen we uit bij de Poolster, de helderste ster van het sterrenbeeld de Kleine Beer; (klik op de afbeelding links voor een groter formaat).
De Grote - en Kleine Beer zijn beiden circumpolaire sterrenbeelden, dat wil zeggen: beiden zijn het gehele jaar zichtbaar. Ook de sage bij deze sterrenbeelden getuigen hiervan: God Jupiter heeft een snabbeltje met de beeldschone Callisto. In deze Romaanse sage neemt de Juno, een van Jupiter's vrouwen, wraak. Zij verandert Callisto en haar zoon in beren. De beren worden vervolgens ook nog eens vervloekt door Juno: Eeuwig zullen ze rond de pool lopen, zonder ook maar even te mogen rusten.
In het noordoosten is een sterrenbeeld te zien in de vorm van een huisje: Cepheus. Links onder in het huisje staat Delta Cephei Delta Cephei, een veranderlijke ster. De ster pulseert; de diameter is daarbij variabel en de ster krimpt en zet uit in een periode van 5,4 dagen. Deze ster staat model voor de zogeheten Cepheïden. Bij dit type sterren wordt de ster periodiek helderder of lichtzwakker. Vlak bij Delta Cephei staat nog een minder heldere begeleider, deze is al zichtbaar in een verrekijker.

Het zuidwestelijke deel van Cepheus. De drie sterren Delta, Epsilon en Zeta Cephei tonen zich in hetzelfde beeldveld van de verrekijker. Delta Cephei is de veranderlijke. De animatie, klik op de afbeelding, laat de wisseling in helderheid zien tussen minimum en maximum (Slooh).

Tussen Cepheus en de horzion staat een groepje sterren in een M of W-vorm: Cassiopeia. Boven de Kleine Beer staat het sterrenbeeld de Draak en in het noordoostelijke horizon staat de Zwaan.

Oost

Albireo	Omicron Cygni	M 13	M 29 naast Schedir

In het noordoosten tot oosten staan drie heldere sterren boven de horizon; Deneb, Wega en Altair. Deze drie sterren vormen de zogeheten zomerdriehoek en leiden naar de sterrenbeelden de Zwaan, de Lier en de Arend.
Deneb is de helderste ster van het sterrenbeeld de Zwaan. De lichtkracht is 300.000 x groter als onze zon en zijn diameter is 260 x de zonsdiameter. De oppervlakte temperatuur bedraagt 8.400 K en de ster staat op 3.300 lichtjaar afstand. De Zwaan ligt midden in de Melkweg en daarom is gewoon wat 'surfen', of liever sterhoppen met de verrekijker al een leuke ervaring die heel wat fraaie objecten en dichte stervelden oplevert. Deze hemelstreek kent zoveel leuke dubbelsterren en sterrenhopen voor de verrekijker dat we ons echt moeten beperken. Een weinig boven Deneb staan twee ongeveer even heldere sterren: Omicron Cygni. De onderste (richting centrum van de Zwaan) is de meest interessante, dat is omicron1 Cygni. De andere is omicron2 Cygni. Tesamen vormen deze een optisch dubbelsterren systeem en zijn met het blote oog goed te onderscheiden. Omicron1 Cygni staat op 1.125 lichtjaar en is de meest interessante van de twee, omdat deze in de verrekijker al oplost in een drievoudig optische dubbelster. De hoofdster staat op 1.350 lichtjaar zijn helderste begeleider staat op 717 lichtjaar. Vlak naast de hoofdster, aan de andere zijde, staat nog een lichtzwakke begeleider. Deze ster staat op 1.720 lichtjaar. Een andere fraaie dubbelster is Albireo. Naast de roodachtige hoofdster staat een zwakkere blauwe ster. In een wat zwaardere verrekijker of kleine telescoop is de dubbelster al goed te zien. De heldere ster midden in het kruis luistert naar de naam Schedir en vlak bij deze ster staat M 29. Een open sterrenhoop van 20 sterren op 3.100 lichtjaar. Het kost iets meer moeite om deze sterrenhoop in de achtergrond van de Melkweg te onderscheiden.
De Lier is een klein sterrenbeeld en staat tussen Zwaan en Hercules. De heldere ster Vega of Wega kan niet missen en het kleine scheefgetokken vierkant daaronder evenmin. Wega staat op 25 lichtjaar en is 61 x helderder als de zon en 3 x zo groot. De oppervlakte temperatuur bedraagt 8.900 K.
Pal in het oosten staat het sterrenbeeld de Arend juist boven de horizon. De voornaamste van de Arend is Altair, een ster bijna 2 keer zo groot als de zon op aan afstand van 17 lichtjaar. De lichtsterkte is 12 x zo groot als de zon en de oppervlakte temperatuur van deze ster bedraagt 7.800 K.
De bovenste punt van de zomerdriehoek wijst naar Hercules. Het centrale deel van dit sterrenbeeld bestaat uit een kleine ruit: Hercules. In Hercules staat een fraaie bolvormige sterrenhoop (M 13) die heel gemakkelijk met een verrekijker op te sporen is: Uitgaande van de bovenste ster in ruit staat M 13 op ongeveer 1/3 afstand tot de volgende ster van de ruit op die as. Dit sterrenstelsel staat op een afstand van 23.000 lichtjaar en bestaat uit ten minste honderdduizend sterren.
Voor de oosprong van de naam Hercules moeten we terug naar de oude Sumerianen in Mesapotemia 3.000 BC. Op hun oude kleitabletten staat deze groep sterren bekend als "de knieler", vertegenwoordigd door de oorlogsgod Ninurta: de bedwinger van de zevenkoppige gevleugelde draak. De draak omvatte het huidige sterrenbeeld Draak met daarbij Cepheus en de Zwaan als vleugels. Tijdens de heerschappij van de Grieken en Romeinen ging de oorpronkelijke verhaallijn verloren en kreeg de sterke held van de Romeinen de naam Hercules.
Als we de lijnen van de zomerdriehoek spiegelen om de as Wega-Altair, dan komen we uit bij de helderste ster van het sterrenbeeld Slangendrager met slang. Qua vorm lijkt de Slangendrager op een vuilniszak. De Slangendrager houdt de Slang vast. Daar waar de Slang voor het lijf van de Slangendrager loopt, is het sterrenbeeld onderbroken. De Slang is daardoor het enigste sterrenbeeld wat uit twee afzonderlijke stukken bestaat.

Zuid

M 4 naast Antares

Laag boven de zuidelijke horizon riijst een eigenaardige klauw met drie tenen. De heldere ster in voet is Antares van het sterrenbeeld Schorpioen. De ster is een rode superreus met een omvang die 2.700 x groter is dan de zon. De oppervlakte temperatuur van deze ster bedraagt 2.800 K en de afstand tot de ster is 600 lichtjaar. Richt bij een heldere hemel de verrekijker op Antares en beweeg daarne de verrekijker wat naar rechts (het westen), maar zorg dat Antares in beeld blijft. In beeld verschijnt dan de bolvormige sterrenhoop M 4. Deze bolvormige sterrenhoop is net zo fraai als de M 13 in Hercules, maar is veel gemakkelijker te vinden. De M 4 is één van de grootste en helderste bolvormige sterrenhopen aan de sterrenhemel en staat op eem afstand van 7.500 lichtjaar verwijderd. De rode ster Antares geeft een fraai contrast met zwakkere nevelige bolhoop.
Oostelijk van de Schorpioen staat het sterrenbeeld Slangerdrager met de Slang. De Slangendrager houdt de Slang vast. Daar waar de Slang voor het lijf van de Slangendrager loopt, is het sterrenbeeld onderbroken. De Slang is daardoor het enigste sterrenbeeld wat uit twee afzonderlijke stukken bestaat.
Boven de Schorpioen staat de Weegschaal en volgen we de dierenriem dan zien we in het zuiden de Maagd. De helderste ster in de Maagd is Spica. Spica is een veranderlijke ster, maar de variaties zijn te gering om op te vallen. Ook is Spica een spectroscopishe dubbelster. De ster staat op 263 lichtjaar, is 10 x groter dan de zon en heeft een oppervlakte temperatuur van 20.400 K. De lichtkracht is het 15.000 voudige van onze zon.
Het sterrenbeeld Ossenhoeder staat hoog in het zuiden. Dit sterrenbeeld is gemakkelijk te herkennen aan de vorm die wat op een vlieger lijkt. Arcturus is de helderste ster van dit sterrenbeeld. De ster kan eenvoudig gevonden worden door de boog van het steeltje van de Grote Beer te verlengen.
Arcturus is een rode reus met een diameter die 34 x groter is dan de zon en 300 x meer licht uitstraalt. Diens oppervlakte temperatuur bedraagt 4.100 K. De ster staat op een afstand van 37 lichtjaar.
Tussen Hercules en de Ossenhoeder staat een kleine, doch opvallende boog, van sterren: De Noorderkroon.

West

Regulus

In het noordwesten is het nog lang niet donker en de sterren van de ondergaande sterrenbeelden Voerman en Tweelingen zullen maar met moeite te zien zijn. Ook de Kreeft verdwijnt in de gloed van de schemer. Deze hemelstreek is samen met de noordelijke zone 's avonds ook niet zo interessant. Wel staat de Grote Beer staat hoog in het noordwesten.
Vanuit de Maagd kan de dierenriem gevolgd worden en hoog in zuidwesten komen we het sterrenbeeld de Leeuw tegen; een opvallend trapezium.
In de Leeuw is de helderste ster Regulus. Regulus is 4 x zo groot als de zon, maar 221 x lichtsterker, de wit stralende ster heeft een oppervlakte temperatuur van 10.750 K. De ster staat op 78 lichtjaar afstand. Regulus is een meervoudige dubbelster. Met behulp van een goede verrekijker moet het mogelijk zijn om al bij een 10-voudige vergroting vlak naast de hoofdster een kleine begeleider te zien. De andere begeleiders staan op wat grotere afstand en worden pas zichtbaar bij grotere vergrotingen.