STERRENHEMEL

APRIL

In vier sterrenkaarten wordt de sterrenhemel voor april getoond, telkens voor de vier windstreken. Strikt genomen zijn de kaarten geldig voor de 1ste van de maand om 23 uur of rond de 15e omstreeks 22 uur. Bij de kaarten staat een beschrijving van de voornaamste sterrenbeelden en bijzonderheden welke doorgaans al met het blote oog of kleine verrekijker te zien zijn. Onder de sterrenkaarten staan afbeeldingen zoals de nevels, sterrenhopen of dubbelsterren zich in verrekijkers of kleine telescopen laten zien. Afhankelijk van het gebruikte instrument, het weer, het zicht en de mate van lichtvervuiling in of nabij stad en dorp zullen meer of minder details zichtbaar zijn. Meer informatie en tips om de sterrenbeelden te leren kennen vindt u <hier>.

Noord

Veranderlijke en dubbelster Delta Cephei.	Mizar (M) en Alcor (A) : De nabije begeleider van Mizar is alleen zichtbaar vanaf kleine telescopen.

Het meest markante sterrenbeeld aan de noordelijk sterrenhemel is de Grote Beer. Het is in elk geval een van de bekendste sterrenbeelden en in april staat de steelpan hoog boven u in het zenit. De meeste sterren van het steelpannetje behoren tot de zogeheten Ursa Major (=Grote Beer) zwerm. Dit valt het best te vergelijken met een open sterrenhoop. Tot deze zwerm behoren nog enkele andere sterren in andere sterrenbeelden en dat maakt dat de helderste sterren van Grote Beer tot de meest nabije open sterrenhoop behoren en gelegen is op een afstand van rond de 100 lichtjaar.
In de knik van het steeltje staat de ster Mizar. Met een verrekijker is goed te zien dat Mizar een dubbelster is. Vlak daarbij staat Alcor. In heldere nachten en in een donkere omgeving is Alcor ook met het blote oog zichtbaar. Een kleine telescoop laat zien dat er vlak bij Mizar nog een klein sterretje staat; Mizar A is de hoofdster en Mizar B de begeleider. Zowel Alcor als Mizar B draaien rond Mizar. Alcor doet er ongeveer 800.000 jaar over en Mizar B ongeveer 10.000 jaar. Nauwkeurig onderzoek toont aan dat de baan van Mizar B kleine schommelingen vertoont, wat toegeschreven wordt aan een onzichtbare begeleider die rond Mizar B draait. Alle beschreven sterren zijn ook nog eens spectroscopische dubbelsterren, wat inhoud dat het gehele systeem uit 7 sterren sterren bestaat. Het gehele complex staat op 78 lichtjaar tot de aarde.
Als we denkbeeldig de lijn van de buitenste twee heldere sterren van de Grote Beer ongeveer 4,5 keer verlengen dan komen we uit bij de Poolster, de helderste ster van het sterrenbeeld de Kleine Beer; (klik op de afbeelding links voor een groter formaat).
De Grote - en Kleine Beer zijn beiden circumpolaire sterrenbeelden, dat wil zeggen: beiden zijn het gehele jaar zichtbaar. Ook de sage bij deze sterrenbeelden getuigen hiervan: God Jupiter heeft een snabbeltje met de beeldschone Callisto. In deze Romaanse sage neemt de Juno, een van Jupiter's vrouwen, wraak. Zij verandert Callisto en haar zoon in beren. De beren worden vervolgens ook nog eens vervloekt door Juno: Eeuwig zullen ze rond de pool lopen, zonder ook maar even te mogen rusten.
Onder de Kleine Beer, boven de noordelijk horzion, is een sterrenbeeld te zien in de vorm van een huisje: Cepheus. Links onder in het huisje staat Delta Cephei, een veranderlijke ster. De ster pulseert; de diameter is daarbij variabel en de ster krimpt en zet uit in een periode van 5,4 dagen. Deze ster staat model voor de zogeheten Cepheïden. Bij dit type sterren wordt de ster periodiek helderder of lichtzwakker. Vlak bij Delta Cephei staat nog een minder heldere begeleider, deze is al zichtbaar in een verrekijker.

Het zuidwestelijke deel van Cepheus. De drie sterren Delta, Epsilon en Zeta Cephei tonen zich in hetzelfde beeldveld van de verrekijker. Delta Cephei is de veranderlijke. De animatie, klik op de afbeelding, laat de wisseling in helderheid zien tussen minimum en maximum (Slooh).

Links van Cepheus staat een groepje sterren in een M of W-vorm: Cassiopeia. Tijdens donkere en heldere nachten in landelijk gebied is in het noordwesten ook een diffuus lichtende band te zien: de Melkweg.
Rechts van de Kleine Beer staat het sterrenbeeld de Draak en in boven de noordoostelijke horizon staat Hercules.

Oost

M 13

Het sterrenbeeld Ossenhoeder staat in het oosten een boven de horizon. Dit sterrenbeeld is gemakkelijk te herkennen aan de vorm die wat op een vlieger lijkt. Arcturus is de helderste ster van dit sterrenbeeld. De ster kan eenvoudig gevonden worden door de boog van het steeltje van de Grote Beer te verlengen.
Arcturus is een rode reus met een diameter die 34 x groter is dan de zon en 300 x meer licht uitstraalt. Diens oppervlakte temperatuur bedraagt 4.100 K. De ster staat op een afstand van 37 lichtjaar.
De Maagd staat juist boven de oostelijke horizon. De helderste ster in de Maagd is Spica. Spica is een veranderlijke ster, maar de variaties zijn te gering om op te vallen. Ook is Spica een spectroscopishe dubbelster. De ster staat op 263 lichtjaar, is 10 x groter dan de zon en heeft een oppervlakte temperatuur van 20.400 K. De lichtkracht is het 15.000 voudige van onze zon.
In het noordoosten zien we een kleine ruit: Hercules. In Hercules staat een fraaie bolvormige sterrenhoop (M 13) die heel gemakkelijk met een verrekijker op te sporen is: Uitgaande van de bovenste ster in ruit staat M 13 op ongeveer 1/3 afstand tot de volgende ster van de ruit op die as. Dit sterrenstelsel staat op een afstand van 23.000 lichtjaar en bestaat uit ten minste honderdduizend sterren.
Voor de oosprong van de naam Hercules moeten we terug naar de oude Sumerianen in Mesapotemia 3.000 BC. Op hun oude kleitabletten staat deze groep sterren bekend als "de knieler", vertegenwoordigd door de oorlogsgod Ninurta: de bedwinger van de zevenkoppige gevleugelde draak. De draak omvatte het huidige sterrenbeeld Draak met daarbij Cepheus en de Zwaan als vleugels. Tijdens de heerschappij van de Grieken en Romeinen ging de oorpronkelijke verhaallijn verloren en kreeg de sterke held van de Romeinen de naam Hercules.
Tussen Hercules en de Ossenhoeder staat een kleine, doch opvallende boog, van sterren: De Noorderkroon.

Zuid

Regulus	Praesepe of M 44

Vanuit de Maagd kan de dierenriem gevolgd worden en hoog in zuiden komen we het sterrenbeeld de Leeuw tegen; een opvallend trapezium. Daarop volgt de Kreeft en de Tweelingen.
De helderste ster van de Leeuw is Regulus. Regulus is 4 x zo groot als de zon, maar 221 x lichtsterker, de wit stralende ster heeft een oppervlakte temperatuur van 10.750 K. De ster staat op 78 lichtjaar afstand. Regulus is een meervoudige dubbelster. Met behulp van een goede verrekijker moet het mogelijk zijn om al bij een 10-voudige vergroting vlak naast de hoofdster een kleine begeleider te zien. De andere begeleiders staan op wat grotere afstand en worden pas zichtbaar bij grotere vergrotingen.
Tussen het sterrenbeeld de Leeuw en de Tweelingen vinden we de Kreeft. Ook in de Kreeft staat een fraaie open sterrenhoop: Praesepe. Buiten stad en dorp kan reeds met het blote oog een wazige vlek waargenomen worden. In een verrekijker zien we op deze plek een hoop sterren op een kluitje. Tot Praesepe, of ook wel M 44, behoren ongeveer 500 sterren en de sterrenhoop staat op 500 lichtjaar tot de aarde.
De Slang (=Waterslang) bestaat uit een lint van vrij zwakke sterren. De helderste ster van dit sterrenbeeld is een dubbelster, maar is alleen met wat grotere vergrotingen zichtbaar in een kleine telescoop.
Van het zuidwesten uit is de Melkweg op donkere plaatsen buiten stad of dorp te zien.

West

M 34	M 35	Dubbele sterrenhopen h en Chi Perseus	Mel 20, De heldere ster links boven van het midden is Alpha Perseus. (Klik op de afbeelding voor een groter formaat)

Laag boven de horizon zijn nog de helderste sterren van Orion te zien, met rechts daarvan de Stier. Boven Orion staat een groot rechthoek: het sterrenbeeld Tweelingen, bestaande uit de broeders Castor en Pollux. De Griekse sage verhaalt dat Pollux onstervelijk is en Castor stervelijk. Beiden waren zonen van Zeus en deze accepteerde niet dat ook Castor de onstervelijke status zou verwerven. Castor krijgt de keuze: Of genieten van zijn onstervelijke status, of om de dag Pollux bezoeken en de andere dag verblijven in de onderwereld. Castor besloot tot het laatste. Het sterrenbeeld getuigt daarmee van onvoorwaardelijke broederliefde.
De helderste ster linksboven van de rechthoek die het sterrenbeeld Tweelingen vormt is Pollux. De andere ster is Castor. Aan het uiteinde van de rechter rechthoekzijde staat in de kromming van een groepje sterren de open sterrenhoop M 35. Deze groep sterren staat op 2.800 lichtjaar afstand tot de aarde en bestaat uit ongeveer 120 sterren.
Links van de Tweelingen, in het zuidwesten, staat nog een heldere ster van het sterrenbeeld de Kleine Hond: Procyon. Procyon behoort tot de meest nabije sterren. Zijn afstand bedraagt 11,3 lichtjaar. De ster is 2 x zo groot als de zon, heeft een oppervlakte temperatuur van 6.800 K. Procyon heeft ook een begeleider die in kleine telescopen of verrekijkers niet zichtbaar is.
Rechts naast de Tweelingen staat de Voerman.De Voerman wordt gezien als de uitvinder van de wagen en hij houdt in zijn armen een klein geitje vast. Dat geitje wordt in het sterrenbeeld verbeeld door de helderste ster (Capella) met het aangrenzende groepje van drie even heldere sterren. Het geitje geeft melk aan de pasgeboren God Jupiter. Maar de gulzige Jupiter morst de melk, waaruit dan weer de Melkweg is ontstaan. Vanuit de Voerman is deze Melkweg te volgen naar de horizon het zuidoosten. Overigens is de (hier tamme witte) Stier, het aangrenzende sterrenbeeld, niets meer of minder de verbeelding van de God Jupiter die zich op deze wijze vertoont aan een Phoenicische prinses om haar het hof te maken.
Een andere variant over het ontstaan van de Melkweg wordt verbeeld in het schilderij omstreeks 1575-1580, (afbeelding links) van de Italiaanse schilder J.R. Tintoretto. Hier zoogt Juno haar zoon Hercules. Maar Hercules morst melk en deze melk spreidt zich over het hemelgewelf uit. Dit melkspoor kennen we vandaag de dag nog als de Melkweg. De lichtende band van de Melkweg staat boven de westelijke horizon. Voor meer details en tips over het waarnemen van de Melkweg met de verrekijker in deze hemelstreek kunt u <hier> terecht.
Onze Melkweg is sterrenstelsel in de vorm van een platte schijf sterren met een diameter van 100.000 lichtjaar en een dikte van 10.000 lichtjaar. Zij bestaat uit 100 miljard sterren.
In het noordwesten staat Perseus; met een beetje fantasie lijkt het sterrenbeeld wat op een Mercedes-ster. De helderste ster in het hart van de Mercedes-ster, Alpha Perseus, maakt deel uit van een fraaie open sterrenhoop (Mel 20), die zich in concentreert in de linker tak van de "Mercedes-ster". Deze wijde sterrenhoop is vooral in verrekijkers al goed te zien en staat op 750 lichtjaar afstand.
Volgen we vanaf Alpha Perseus het lijntje met sterren richting Cassiopeia dan vinden we aan het uiteinde de beroemde fraaie dubbelvormige sterrenhoop h en chi Perseus. Beiden staan op 8.000 lichtjaar en beiden bestaan uit 300 tot 350 sterren. Op donkere en heldere plaatsen is de dubbelhoop met het blote oog al te zien.
Volgen we de rechter poot dan staat in de nabijheid van de ster Algol nog een open sterrenhoop die in verrekijkers goed waar te nemen is: M 34. Deze groep staat op 1.400 lichtjaar en bevat 80 sterren.
Algol is een dubbelster, maar dat kan alleen waargenomen worden omdat de helderheid varieert. Telkens wanneer de donkere begeleider voor zijn heldere metgezel staat neemt de helderheid af. Deze helderheidsafname duurt bijna 10 uur en treedt elke 2,8 dagen op. Het zijn twee sterren die ongeveer 3,4 x zo groot zijn als de zon en op een onderlinge afstand van 10,8 miljoen km staan. De helderheidsvariaties zijn met het blote oog al waarneembaar. Wanneer u klikt op de afbeelding rechts, dan ziet u hoe beide sterren om elkaar heendraaien.
Het sterrenbeeld Lynx staat hoog aan de sterrenhemel. Het is een moeilijk sterrenbeeld om op zoeken, maar tijdens heldere en donkere nachten zonder storend (maan)licht moet het te vinden zijn.